उत्तराखंडमधील, शेवटचं भारतीय गाव " माना "
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
बद्रिनाथाचं दर्शन आटोपलं,
भंडाऱ्यात जेवणं उरकली. दुपारचे तीन वाजले होते, दिवस बुडायला अजून बराच अवकाश होता. म्हणून, बद्रिनाथाच्या पर्वतराजीत असणाऱ्या. आणि, भारतातल्या शेवटच्या " माना " नावाच्या गावात आमचा ड्रायव्हर 'पवार' आम्हाला घेऊन निघाला..!

बद्रीनाथ धामापासून, अवघ्या तीन किलोमीटर अंतरावर असणारं हे माना नावाचं गाव. एरवी, तसं फारच सुमसाम असतं.
चारधाम यात्रा जेंव्हा चालू असते. तोवरच, इथे त्या ग्रामस्थ लोकांचा वावर असतो. अन्यथा, दिवाळीनंतर स्नो फॉल सुरु झाल्यावर. चमोली नावाच्या, मोठ्या गावामध्ये येथील लोकं वास्तव्याला जातात.
या लोकांची, माना आणि चमोली अशा दोन्ही ठिकाणी घरं आहेत. चमोली गावात सुद्धा हि लोकं उंच पहाडावर राहत असतात. आपल्यासाठी, अशी घरं पाहणं म्हणा किंवा तिथे राहणं म्हणा. हि एकप्रकारची मौज असते. पण, रोज मरे त्याला कोण रडे. ह्या म्हणी प्रमाणे.. ती लोकं, जमेल तशी जीवन कंठत असतात.

रेडीमेड लोकरीपासून, उणी कपडे बनवणे. कशिदाकारी करणे आणि गुरं ढोरं सांभाळणे. हि, या लोकांची प्रमुख कामं आहेत. यात्रा काळातील सिजनमध्ये, हि लोकं चमोली येथून माना येथे राहायला येतात. मे महिना.. ते, साधारण नोव्हेंबर महिन्या पर्यंत या लोकांचं इथे वास्तव्य असतं. त्यानंतर, यांची घरं कुलुपबंद सुद्धा असतात. आणि, बर्फाच्या ढिगाऱ्याखाली गाडलेली सुद्धा असतात. या सिजनच्या काळात, इथे राहायला जी लोकं येतात.
त्यामध्ये, प्रामुख्याने " वयोवृद्ध " आणि, " बिन " कामाच्या लोकांची फार मोठी भरती असते. चपट्या तोंडाची, किंवा हवं तर नाकाची दिसणारी म्हणा. हि लोकं, त्या माना नावाच्या गावातील भागात आपल्यामोर शिवणकाम किंवा कशिदाकारी करण्याचं निव्वळ नाटकं करत असतात.
आणि, तिथे असणाऱ्या त्या महिला. ज्याठिकाणी, त्यांचं स्वेटर विणण्याचं काम करायला बसलेल्या असतात. तिथे, एका झोपडी वजा दुकानात. त्यांनी..पाच पन्नास स्वेटर, कानटोप्या आणि हातमोजे वगैरे अडकवून ठेवलेले असतात.
त्या ठिकाणी, ते अशा अविर्भावात आपल्याशी बातचीत करत असतात. कि जसं काही, त्यांनी तिथे थाटला असणारा सगळा 'माल' जसा काही, त्यांच्या हातानेच बनवलेला असावा.
इतक्या लांबून फिरायला आलेल्या लोकांना काय आहे हो. फक्त, एक 'आठवण' हवी असते.
कि..हि, अमुक एक वस्तू आम्ही भारताच्या शेवटच्या गावातून आणली आहे.
झालं, या गोष्टीचा गैरफायदा घेत. ती स्थानिक लोकं, पर्यटकांना " भावनिकदृष्ट्या " घायाळ " करत. आपला माल, चांगल्या आणि मोठ्या किमतीत त्यांच्या गळ्यात मारून मोकळे होतात.

शिवाय, या लोकांना माणसाची भलतीच पारख आहे बरं का. नेमका, कोण खरीददार आहे. आणि, कोण मुसाफिर आहे..? हे.. ती लोकं, ताबडतोब ओळखतात. आणि त्या-त्या लोकांना, अगदी तशीच ट्रीटमेंट ती लोकं देतात.
मी.. मुलखाचा शहाणा माणूस. मी कशाला तिथे खरेदी करतोय..! तरी सुद्धा, त्याठिकाणी मी जुजबी खरेदी केली. कसल्याशा पुडीत असणारा हिरवा 'पाला' मी ग्रीन टी म्हणून विकत घेतला. आणि, घरी आल्यावर तो पाला फेकून सुद्धा दिला. हे सर्व, त्या लोकांच्या मनधरणी करिता मी केलं होतं.

उत्तराखंडमधील बऱ्याच भागात, मी अत्यंत गरिबी आणि सदाचार पाहिला होता. पण, माना या गावामध्ये, खूपच माजोरडी लोकं आहेत. एकतर, सगळे चपट्या तोंडाची लोकं आहेत. पण त्यांचा रुबाब किती मोठा..
त्यांचा कोणी फोटो काढला, कि लगेच ते आपसात कुजबुज करायचे. जसे काही हे फार मोठे सेलिब्रिटी असावेत. आणि, फोटो काढणाऱ्या व्यक्तीकडून चक्क पैश्यांची अपेक्षा करायचे.
एका ठिकाणी.. मी फोटो काढल्यावर, तिथे असणारा एक थेरडा मनुष्य मला म्हणाला.

" फोटो काढायच्या अगोदर, तू मला विचारलं का नाही..? "
ह्याच्या तर आयला...
जसा काही, याचा फोटो घेऊन तो प्रदर्शित करून मी लगेच लाखो रुपये कमवणार होतो..!
नालायक लोकं साली.
यांच्या, अशा वागणुकीमुळे. माझं मस्तक खूपच फिरलं होतं. आणि, घडीभर का होईना. महाराष्ट्रीयन लोकं, परप्रांतीयांना त्रास का देत असावेत..? याचा, थोडाफार उलघडा सुद्धा झाला.
तो थेरडा, असं बोलल्यावर. मी, तडक त्या थेरड्या पाशी गेलो,
त्याला.. त्याचा फोटो दाखवला. आणि, त्याच्या समोरच त्या फोटोची 'राखरांगोळी' केली. माझ्या केमेर्यातून मी तो फोटो लगेच काढून टाकला. येवढा कसला माज आलाय साल्यांना..?
अती फालतू लोकांना, मी जास्तीची किंमत मी कधीच देत नसतो.
नाहीतर, तो थेरडा आज इथे या पोस्टवर झळकला असता. आणि, वाहवा सुद्धा मिळवून गेला असता..!

पुढे गेलो, तिथे एक गणेश मंदिर होतं. तिथे आम्ही, सर्वजन नतमस्तक झालो. आणि, त्यापुढे असणाऱ्या व्यास गुफेकडे चालते झालो. श्री गणेश भगवानांनी या ठिकाणी व्यास ऋषीच्या वाणीतून येणारा महाभारत हा ग्रंथ लिहिला.
तिथून पुढे गेलो, आणि भारतातील शेवटच्या गावातील शेवटचा चहा पिऊन आलो. मला तर चहा काही आवडत नाही, तरी सुद्धा मी तिथे चहा पिलो. काय करता, एक आठवण म्हणून नवीन काहीतरी करायलाच हवं नाही का. तर, तिथून खाली उतरून आल्यावर, तळभागात एक दुसरा फाटा फुटला. त्या रस्त्याने, आम्ही सरळ निघून गेलो. बरच अंतर चालून गेल्यावर. वाटेत, दगडाच्या एका कपारीत काही नग्न साधू लोकं बसले होते. ते स्वतःला, नागा साधू म्हणवून घेत होते. नागा साधू, याविषयी मला बरच सखोल ज्ञान असल्याने. त्यांना टाळत, मी पुढे निघून गेलो.
पुढील बाजूस अलकनंदा आणि गुप्त असलेल्या सरस्वती नदीच्या वरून पलीकडे जाण्याकरिता एक मोठी दगडी शिळा दोन्ही तीराच्या मधोमध अगदी विनासायास अडकून बसली होती. या शिळेला, 'भीमपूल' असं संबोधलं जातं. त्यामागील कथा सुद्धा फारच रोचक आहे. ती पुढीलप्रमाणे,

कलियुग सुरु होण्याआगोदर..
पाच पांडव, आणि माता द्रौपदी स्वर्गारोहनला जात असताना. वाटेत, सरस्वती नदी आडवी आली. आज जरी, सरस्वती नदी अस्तिवात नसली. तरी तिचं अस्तीत्व तेंव्हा होतं. आणि, तोच गुप्त अस्तित्व, हा आजवर फार मोठा चर्चेचा विषय ठरला आहे.
तर, त्या ठिकाणी.. ती नदी. माता, द्रौपदीला ओलांडता येत नव्हती. त्यावेळी, बलभिमाने त्यांची सहाय्यता करण्याकरिता. एक.. भली मोठी शिळा, त्या नदीच्या दोन्ही उंच तटावर आणून टाकली. आणि, अशा रीतीने माता द्रौपदी सहित पाच पांडव स्वर्गारोहनाला निघून गेले.

म्हणून, त्या पुलाला " भिमपुल " असं नाव पडलं आहे.
आणि, त्या पुलाला पडलेलं ते नाव. पुरातन काळापासून आजवर तसच प्रचलितही आहे.