सगळीकडे नोकरीची मारामार होती,

आणि एके दिवशी, अचानकपणे पुणे महानगरपालिकेच्या नोकरीचा मला कॉल आला. नाही म्हणता, मी फार खुश झालो होतो. पण, माझा आनंद जास्ती काळ काही टिकला नाही. कारण, सगळ्यात मोठी अडचण होती. ती म्हणजे, महापालिकेत एखाद्या बड्या व्यक्तीशी असणारी ओळख. किंवा, आपण त्याला वशिला सुद्धा म्हणू शकतो.
आणि, अशाप्रकारची माझी कुठेही ओळख नव्हती. मुलाखत होण्याअगोदर, कुठे काही वशिला लागतोय का. ते पाहण्यासाठी, थोडी ओळख काढावी म्हणून. मी, एका ठिकाणी माझ्या मित्राकरवी सेटिंग लावली. तर, तो गडी म्हणाला..

तू.. आपल्या ओळखीतला माणूस आहेस. म्हणून, एक लाख रुपयात आपण तुझं काम करून टाकू..!

त्यावेळी, माझ्याकडे दातावर मारायला सुद्धा पैसा नव्हता. आणि, लाख रुपये कोठून आणावेत..?
तो विषय, मी तिथेच सोडून दिला. सगळं काही, परमेश्वराच्या हवाली केलं.
आणि, ठरलेल्या तारखेला मुलाखतीला गेलो. एकूण पन्नास साठ मुलं त्या परीक्षेला आली होती. तोंडी मुलाखतीत, मी उत्कृष्ट गुणाने पास झालो होतो. मुलाखती दरम्यान आलेल्या प्रत्येक ड्रायव्हरला.. त्याठिकाणी, एक कॉमन प्रश्न विचारला जायचा.

इथे, कामाला लागल्यावर " सगळ्या पुण्याचा कचरा वाहावा लागतो..! "
जमेल का..?
काही मुलं, या प्रश्नाला जागेवर थबकायचे. विचारात पडायचे, तर काही मुलं.. रुबाबात, हातातील दुसरा कॉल दाखवत आम्हाला म्हणायचे. कचरा कोण वाहील..? माझ्या हातात लगेच दुसरा कॉल आहे. तिकडं कामाला निघून जाईल. पण, कचरा वाहणार नाही..!

आम्ही लोकं गरजवंत होतो. मुलाखतीत, साहेबाच्या हो ला हो म्हणून, त्यानंतर असणाऱ्या, मोठ्या हेवी गाडीवर ट्रायल देवून, त्यात हि पास झालो. आणि, एकदाचा कामावर रुजू झालो.
कोणाला रुपया दिला नाही. कि , कोणाचा वशिला नाही. घरून कामापर्यंत जाण्यायेण्याचा जो काही खर्च झाला. तोच, मोठा खर्च म्हणायचा.
आणि.. पुणे महानगर पालिकेत, मोटार सारथी म्हणून मी कामाला लागलो.

मी सुरवातीपासून लहान गाड्यांवर कामं केली असल्याने. अती अवजड वाहनं, मला चालवता येत नव्हती. कारण, त्याचा योग्य सराव मी केला नव्हता. पण, आता मला ती वाहनं चालवणं क्रमप्राप्त होतं. मी मारून मुटकून काम करत होतो. पण, पुण्यातील.. छोट्या गल्ली बोळातल्या रस्त्यावरून सराईतपणे ती वाहनं मला हाकता येत नव्हती. पुण्यातील पेठांमधून, कचऱ्याने भरलेली अवजड गाडी चालवत असताना माझी फारच कसरत व्हायची.
एकतर, मी उंचीने बराच बुटका. त्यामुळे ड्रायव्हर सीट, स्टियरिंग आणि.. क्लज, ब्रेक, एक्सिलेटर पर्यंत माझा पाय जेमतेमच पोहोचायचा. क्लज आणि ब्रेक पर्यंत विनासायास माझे पाय पोहोचावे. म्हणून, मी सीटच्या पाठीकडील बाजूस. कचऱ्यात मिळालेली एखादी जाडशी उशी टेकन म्हणून लावायचो. तेंव्हा कुठे मी माझ्या लक्षा पर्यंत व्यवस्थित पोहोचायचो. त्यामुळे, अगदी कम्फर्ट होऊन मनमोकळी अशी मला गाडी चालवता येत नव्हती.
त्यात, त्या गाड्या बऱ्याच जुन्या असल्याने. आवाज आणि धुराचा त्रास व्हायचा. ह्या सगळ्या त्रासात, रात्री झोपेत सुद्धा माझ्या डोक्यात गाडीची घरघर चालू असायची. त्यामुळे, मी पुरता वैतागून गेलो होतो. पण दिवस ढकलत होतो. एकेदिवशी, मी माझ्या बायकोला म्हणालो.

हे काम मला काही झेपत नाहीये..! काय करू..?

ती बिचारी काय बोलणार, म्हणाली.. नसेल झेपत तर सोडून द्या. पण, जीवाला त्रास करून घेऊ नका. त्यामुळे, वैतागून मी हे सोन्या सारखं काम सुद्धा सोडून द्यायला निघालो होतो.

पण.. त्यावेळी माझ्या सोबतच मोटार सारथी म्हणून कामाला लागलेल्या.
" राम माने " नावाचा एक मित्र माझ्या पाठीशी धावून आला. आमची, तशी काही खास ओळख नव्हती. पण, मुलाखती दरम्यानच्या काळात आमची चांगली ओळख झाली होती. त्यामुळे, माझं दुखः मी त्याच्यासमोर व्यक्त केलं होतं.
त्यावेळी.. त्याने माझी खूप मनधरणी केली.

मित्रा, आपल्याला अगदी फुकटात नोकरी लागली आहे. लाखो रुपये भरून, लोकांना सरकारी नोकऱ्या लागत नाही. तुला काही पैश्याची अडचण असेल तर मला सांग. पण, तू नोकरी सोडू नकोस राव. अशी संधी परत येणार नाही. तुझं शिक्षण झालंय, पुढे मागे तू इथून बदली करून घे.
पण काम सोडू नकोस..!

त्या मित्राच्या, कळकळीच्या विनंतीला मान देऊन. मी नोकरीवर कायम राहण्याचं ठरवलं.

दोनेक महिन्यात, माझ्या शिक्षणाच्या आधारे. मला, आमच्या डेपोतील आर.टी.ओ. पासिंग विभागात काम करायची संधी मिळाली. त्यामुळे, पालिकेत मी थोडा स्थिरस्थावर झालो. त्या विभागात, प्रत्येक प्रकारच्या गाड्या कामासाठी यायच्या. नवीन गाड्यांचं रजिस्ट्रेशन करणं, जुन्या गाड्यांचं पासिंग करून घेणं. खटल्याची कामं पाहणं. अशी, विविध प्रकारची कामं मला तिथे करावी लागत होती. सोबतच, तिथे असणाऱ्या सर्वप्रकारच्या गाड्या पासिंग करिता मलाच न्याव्या लागत होत्या. त्यामुळे, थोड्याच अवधीत प्रत्येक प्रकारच्या लहान मोठ्या गाड्यांवर माझा हात साफ झाला होता. सगळ्या गाड्या, मी अगदी सफाईदारपणे चालवायला लागलो होतो.

दरम्यानच्या काळात, कचरा गाडीवर काम करून. माझा, हा राम नावाचा मित्र दारूच्या पक्का आहारी गेला. अगदी किरकोळ शरीरयष्टी असणाऱ्या रामला अगदी खपाटीला गेलेलं पोट होतं. पण, गडी फार चपळ होता. त्याला पाहिल्यावर, मला तर तो कधी दारू पिलेला वाटायचा नाही. त्याचं चालनं व्यवस्थित, बोलणं व्यवस्थित. त्यामुळे, मला ते सगळं खोटं वाटत होतं. पण.. ज्या-ज्या वेळी, तो मला भेटायचा. तेंव्हा त्याचं एक फेवरेट वाक्य ठरलेलं असायचं.

" भावड्या.. आज, माझ्यामुळं कामावर हायेस बरं का तू..! "

मी सुद्धा त्याचा आदर राखत, त्याच्या बोलण्यात माझा होकार मिसळायचो. तसं पाहायला गेलं, तर त्याच्या या वाक्यात फार मोठी सत्यता होती. नंतर नंतर, त्याचं दारू पिण्याचं प्रमाण फारच वाढलं. एकदोन वेळा मी त्याला समजावून सुद्धा सांगितलं. बायको मुलांच्या शपता घातल्या. त्यावर, तेवढ्या पुरतं, तो मला.. हो म्हणायचा. आणि.. पुन्हा ए रे माझ्या मागल्या, अशातली गत व्हायची. दरम्यानच्या काळात, मी सुद्धा पासिंग सेक्शन सोडून बाहेर दुसऱ्या एका फिक्स गाडीवर कामाला लागलो. त्यामुळे, रामची आणि माझी भेट काही होत नव्हती.

त्यानंतर, तब्बल वर्ष भरानंतर.. असाच, एकदा तो मला भेटला.
त्याने,कपाळावर चार बोटं भरून ठसठशीत भंडारा लावला होता. त्यावर, कपाळाच्या मधोमध कुंकवाची एक रेघ सुद्धा ओढली होती. त्याचा चेहेरा, मला अगदी प्रसन्न वाटत होता. मला पाहताच, त्याने मला एक कडकडून मिठी मारली. आणि म्हणाला, भावड्या खंडोबाच्या वाऱ्या सुरु केल्या बरं का. आता लई बरं वाटतय बघ.
भावड्या.. मी दारूला रामराम केला बरं का..! लई पिडलं होतं तिनं.
मला सुद्धा, फार आनंद वाटला. दारूचं व्यसन वाईट, दारूमुळे संसाराची वाट लागते. हे काही, मी नव्याने सांगायला नको.

त्यानंतर.. दोनेक महिन्यांनी तो पुन्हा मला दिसला. कसलं काय, गडी मजबूत दारू प्यायला होता. त्याने मला जसं पाहिलं, तसं त्याने आपलं तोंड लपवलं. मी सुद्धा, त्याला पाहून न पाहिल्यासारखं केलं. आणि, तेथून निघून गेलो. नंतर, बाहेरून काही मित्रांकरवी मला समजायचं. कि, माने आता जास्तीच दारू प्यायला लागला आहे. कधी मधी, कामावर दांड्या सुद्धा मारायला लागला आहे.
हे ऐकून, मला फार वाईट वाटायचं. पण, काही गोष्टींना पर्याय नसतो.
काही लोकांच्या, मला कागाळ्या सुद्धा आल्या होत्या. कि, माने आता मित्रांना दारू पिण्याकारिता पैसे मागू लागला आहे. चांगल्या घरचा गडी, मोठ्या पगाराची नोकरी. पण हा, नको तसं वागायला लागला होता. पण, मी भेटल्यावर मला कधी त्याने दारूकारिता पैसे मागितले नव्हते. त्यामुळे, त्या मित्रांच्या या कागाळ्या मी सरळ धुडकावून लावायचो.

एकदा.. त्याच्या एका पिताड मित्राबरोबर, तो मला भेटला. आणि, पुन्हा त्याने तेच भजन सुरु केलं.
त्या बेवड्याला तो त्याची फुशारकी सांगत होता..
हे बग, ह्यो मित्र आज माझ्यामुळं इथं कामाला हाये. नायतर, काम सोडून निघाला होता.
जाऊदेत म्हणून, हि वेळ सुद्धा मी मारून नेली.
पण काय असतं.. एकच गोष्ट, आपल्याला कोणी सारखं सारखं सुनवायला लागलं. कि, त्याची चव निघून जाते. त्याचा वीट येतो. त्यात, म्हणावा असा कस राहत नाही. आणि, ऐकणारा सुद्धा शेवटी वैतागून जातोच कि.
त्यादिवशी मात्र, माझ्या रागाचा पारा खूपच चढला होता.
रागाच्या भरात, मी त्याला म्हणालो.
माने, कितीवेळा एकच गोष्ट सांगायची..? एकदा झालं, दोनदा झालं.. गेली पंधरा वर्ष झाली. मी भेटलो, कि तुझ्या तोंडात हेच वाक्य असतं. काही गोष्टींना मर्यादा असते राव. मान्य आहे, तुझे माझ्यावर लाख उपकार आहेत.
पण बस.. हे वाक्य, मला पुन्हा तुझ्या तोंडी नको आहे बरं का..!
हे सगळं काही, मी त्याला अगदी शांततेत आणि सौम्य भाषेत समजावून सांगितलं होतं.
त्याला, मी हे सांगत असताना, तो दारूच्या पूर्ण अमलाखाली होता. पण.. छद्मी हास्य करत, माझ्या डोळ्यात डोळे घालून तो हे सर्व ऐकत होता. आणि, हळुवार होकारार्थी अशी आपली मान सुद्धा डोलावत होता.
झालं.. माझं बोलनं संपल्यावर तो मला म्हणाला..

कुंभार.. यापुढं, हे वाक्य मी तुला कधीच नाय बोलणार..!

असं म्हणून, शरीराला झोकांड्या देत तो तेथून चालता झाला.
मी कामाला एकीकडे, तर तो दुसरीकडे. म्हणून, सलग दोनेक महिने त्याची आणि माझी काही भेट झालीच नाही. एकदा, माझ्या गाडीत डीझेल भरण्याकरिता मी आमच्या व्हेईकल डेपोमध्ये गेलो असता. तिथे असणाऱ्या, सूचना फलकावर माझं लक्ष गेलं. त्या फलकावर, नेहेमी काहीना काही लिहिलेलं असायचं. कधी युनियनची मिटिंग असायची. तर कधी काय, तर कधी काय.
पण, आज त्याठिकाणी काहीतरी वेगळंच लिहिलं गेलं होतं.
मजकूर होता,

आपल्या डेपोमध्ये कार्यरत असणारे मोटार सारथी, श्री. राम माने यांचं दुखःद निधन. आणि, हे सर्व घडून एक आठवडा उलटून गेला होता.

हि बातमी, माझ्या मनाला फार चटका लावणारी होती. चौकशी केली असता समजलं. नशेच्या भरात, जीवनाला कंटाळून त्याने घरातच फाशी घेतली होती. त्याच्या घरी जाऊन भेटावं, तर त्याच्या घरच्यांची आणि माझी बिलकुल ओळख नव्हती. विनाकारण, त्यांना काही वेगळं वाटू नये. म्हणून, मी त्याच्या घरी जाणं सुद्धा टाळलं.
गेला.. सुटला बिचारा, आज, मी महापालिकेत जी सेवा करत आहे. किंवा, ज्या कामामुळे माझ्या घरची आज चूल पेटत आहे. ती, या राम माने नावाच्या मित्रामुळे. नाहीतर, हातचं काम सोडून दिल्यावर. आज, मी काय असतो. आणि, कोठे असतो. ते मला ठावूक नाही. कसा का असेना, पण माझ्या आयुष्यात आलेला तो माझा एक खास मित्र होता.

शेवटी दारुनेच त्याला गिळला. पण, त्याने मला दिलेला शब्द मात्र पाळला.
पुन्हा फिरून,
तो.. ते वाक्यं, मला कधीच बोलला नाही.

" भावड्या.. आज, माझ्यामुळं कामावर हायेस बरं का तू..! "