चारधाम यात्रा, ( प्रवास वर्णन ) भाग :- सात.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

यात्रे मधील.. आज, आमचा पहिलाच मुक्काम होता. सकाळपासूनच्या प्रवासात, आम्हाला पाऊस वगैरे काही लागला नव्हता. पूर्ण प्रवासात अगदी कडकडीत उन होतं. त्यामुळे, टीव्हीतल्या ढगफुटीच्या बातम्या मला तद्दन खोट्या वाटत होत्या. खडखडीत वातावरणामुळे आम्ही अगदी निश्चिंत झालो होतो.
खरादी या छोट्याशा खेडेगावामध्ये, मुक्कामासाठी समोर आलेल्या लोकांचा ग्रुप पाहून. प्रत्येकी.. शंभर, दीडशे ते दोनशे रुपयामध्ये. इथे, राहण्याची अगदी उत्तम व्यवस्था होऊन जाते. या भागात सुद्धा, लाईट आणि अंघोळीसाठीच्या गरम पाण्याची फारच वानवा आहे.

परंतु.. या भागात, जेवण फार स्वस्त आणि मस्त आहे बरं का. ऐंशी ते शंभर रुपयात, इथे जेवणाची भरपेट आणि अमर्यादित थाळी आपल्याला मिळते. संपूर्ण घरगुती जेवण असतं, घरालाच लॉज केलेला असतो. त्यामुळे, त्या घरातील प्रत्येक स्त्री पुरुष सगळे जन तिथे अविरत खपत असतात. ते खाणार, तेच आपल्याला खायला देणार. त्यामुळे, नकली किंवा हॉटेल टाईप जेवण तिथे कोणी बनवत नाही.
तर, त्या भागातील जेवणाच्या थाळीमध्ये..डाळ, भात, चपाती, राजमाची पातळ भाजी, आणि.. बटाटा, सिमला मिरची, कोबी, फ्लावर यापैकी कोणतीतरी एक सुक्की भाजी असते. या भाज्यांव्यतिरिक्त अन्य कोणतीही भाजी आपल्याला तिकडे खायला मिळत नाही.
या भागात, लाईटची खूपच बोंबाबोंब आहे. त्याला प्रमुख कारण म्हणजे, तेथील लहरी वातावरण. पावसाळी वादळ आलं, आणि एखादं झाड उन्मळून विजेच्या तारेवर पडलं. कि लाईट बोंबलली. आणि, डोंगराळ भाग असल्याने. कामं लवकर होत नाहीत. त्यामुळे, तिथे कायमच्या बत्त्या गुल असतात. आणि, रात्रंदिवस जनरेटरची सतत घरघर चालू असते.

लवकर उठायचं असल्याने, आम्ही लवकर झोपी गेलो. ते एक बरं, कि सकाळी अंघोळ न करताच आम्हाला निघायचं होतं. त्यामुळे, आमचा तो वेळ सुद्धा वाचणार होता. कारण, यमुनोत्रीच्या उगमापाशी गरम पाण्याचं कुंड आहे. जवळजवळ सगळेच भाविक, त्या ठिकाणीच अंघोळीला जात असतात.
ठरल्याप्रमाणे सकाळी पाच वाजता, आमचा प्रवास सुरु झाला. खरादी ते स्याना चट्टी पर्यंतचा खडतर प्रवास आम्ही उरकला. पुढे रस्ता चांगला बनवला असल्याने, स्याना चट्टी ते हनुमान चट्टी पर्यंतचा प्रवास आम्ही विनासायास पार केला..
आणि.. तिथून पुढे, जानकीबाई चट्टी पर्यंत आमच्या गाड्या गेल्या. यमुनोत्री यात्रेतील हे शेवटच स्थानक आहे. या भागात, छोट्या वाड्या वस्त्यांना 'चट्टी' असं संबोधलं जातं.
या शेवटच्या ठिकाणी, जानकी चट्टीला सगळ्या गाड्या पार्क केल्या जातात. आणि, इथून पुढे आपला.. सहा किमीचा धार्मिक पायी, घोडा किंवा पालखी प्रवास सुरु होतो.

इथे सुद्धा, यात्रेसाठी आरामात बसून जाण्याकरिता डोल्या आणि घोड्याच्या सोयी केल्या आहेत. या सहा किमीच्या अंतराकरिता, घोडेवाले आपल्याकडून तब्बल पंधराशे रुपये वसूल मोजून वसूल करतात. जे कि, त्याकरिता सरकारी भाडं फक्त सहाशे रुपये आहे. सगळीकडे, काळाबाजार चालूच असतो, त्याला हि लोकं तरी अपवाद कशी असतील..? आणि, त्यात कहर म्हणजे..
उदा :- यात्रेकरू शंभर आणि घोडे पन्नास.
त्याठिकाणी.. निव्वळ अशातली गत आहे. त्यामुळे, त्या घोड्यांचा भाव फार वधारलेला असतो. काही नाही जमलं. तरी, दिवसभरात एक तरी भाडं मिळून जातं. त्यामुळे, ती लोकं कोणत्याही यात्रेकरूला घोडा घेण्यासाठी मनधरणी करत नाहीत. किंवा, त्याच्या मागेपुढे हांजी हांजी सुद्धा करत नाहीत.

चालण्याचं अंतर कमी असल्याने, आणि नव्या दमाने यात्रेला सुरवात केली असल्याने. आम्ही, घोडेवाल्यांना भाव न देता पायी प्रवासाला सुरवात केली. आमच्या सोबत, काही आवश्यक कपडे घेतले. आणि आमची दिंडी, यामुनोत्रीच्या दिशेने निघाली. याठिकाणी बोर्डावर लिहिलेली अंतरं जरा फसवी आहेत बरं का. सहा म्हणता, पायी प्रवासाचं ते आठ दहा किमीच अंतर होतं. स्याग ब्याग पाठीवर लादली, आणि आम्ही पायी प्रवासाला सुरवात केली.

यमुनोत्रीला सुद्धा फारच अवघड रस्ते आहेत. पण, अमरनाथ इतके अवघड नाहीयेत. घोड्यावरून प्रवास करताना, आपल्या डोक्याला अक्षरशः दगड खेटतात. इतके खालीपर्यंत झुकलेले पर्वत या भागात आहेत. पैसेवाली लोकं, डोल्या किंवा घोडे करून झुलत जात होते. तसा मी सुद्धा गरीब माणूस आहे. मला सुद्धा अशा चिनी परवडणाऱ्या नाहीयेत. परंतु, माझ्या पारखी नजरेने एक गोष्ट पक्की ताडली.
पायी जाणाऱ्या यात्रेकरूंमध्ये बहुतांशी महाराष्ट्रीयन आणि राजस्थानी लोकांचा भरणा अधिक होता. बरेच वयोवृद्ध लोकं, हि यात्रा पायीच करत होते. त्याला मुख्य कारण म्हणजे, खिशामध्ये असणाऱ्या पैश्याचा आभाव..

मी पायी यात्रा करत असताना. आम्हा सर्व मित्रांची फाटाफूट झाली होती. मी एकटाच निघालो होतो. माझ्या मोबाईलवर, हळुवार आवाजात मस्त गाणी ऐकत माझा खडतर प्रवास चालू होता.
तितक्यात..वाटेमध्ये, काही महिलांचा भला मोठा जत्था माझ्यासमोरून चालता झाला. वीसेक बायका असाव्यात त्या. या सगळ्या महिला राजस्थानी होत्या. यातील, जवळ-जवळ सगळ्या महिला ह्या वयाची साठी ओलांडलेल्या होत्या.
पण त्यात, एक महिला फक्त पंचविशीची असावी. तिचा पेहेराव पाहूनच मला समजलं. कि ती बिचारी तरुणपनातच विधवा झाली असावी. यात्रेदरम्यान चालत असताना, तिच्या चेहऱ्यावर.. अगदी शून्य भाव होते. मौजमजा करण्याच्या वयात नशिबी आलेलं वैधव्य ती भोगत होती.
आणि.. " आता तुला असंच देवधर्म करत जगावं लागणार आहे..! " हे.. सगळ्या महिला, तिला पटवून आणि समजावून सांगत होत्या. आणि ती बिचारी, निर्विकारपणे आपला तरुण देह जाळत यात्रेत मार्गक्रमण करत होती.
ती विधवा मुलगी, दिसायला कमालीची सुंदर होती. तिच्या पुढील जीवनात काय लिहून ठेवलं आहे. ते परमेश्वराच्या हवाली करत. मी माझं बुड जमिनीला टेकवलं. कारण, त्यांच्या सोबत मी चालत राहिलो असतो. तर.. त्या महिलेला पाहून माझ्या दुख्खाला पारावर उरला नसता. पाच दहा मिनिटं गेली, जुना विषय मी पूर्णपणे विसरून गेलो. जमिनीवर बसल्याने, मी सुद्धा थोडा ताजातवाना झालो. दूरवर दिसणारे बर्फाचे पर्वत माझ्या डोळ्यांना छानसा गारवा देत होते. आणि पुन्हा एकदा, मी पायी मार्गक्रमण करायला सुरवात केली.

थोडं आंतर चालून गेल्यावर..
वाटेमध्ये, कोवळ्या वयाचं एक नवदाम्पत्य मला दिसलं. मुलगी, अगदी पंधरा सोळा वर्षांची असावी. तर मुलगा फक्त जेमतेम अठरा वर्षांचा असावा. तारुण्याने मुसमुसलेले हे दोघेही खूप खुशालचेंडू होते. मस्त हातामध्ये हात माळून, घरच्या लोकांचा ससेमिरा चुकवत. हे दोघेच, मस्त मजा करत एकत्र निघाले होते. हे दोघे सुद्धा राजस्थानीच होते. त्यांच्या पेहेरावावरून आणि बोली भाषेवरून ते माझ्या पटकन ध्यानात आलं. अगदी एकमेकाला खेटून चालणारे हे दोघे, माझ्या नजरेच्या टप्यात होते. आणि गंमत म्हणजे, चालता-चालता तो मुलगा त्याच्या चिमुकल्या बायकोच्या गालाचे हलकेच मुके सुद्धा घेत होता. नवीन वय, नवीन हंगाम त्यांना गप्प बसू देत नव्हता. आपण धार्मिक यात्रेमध्ये आहोत, याचा सुद्धा त्यांना पूर्ण विसर पडला होता.

एकीकडे, त्या महिलेचं वैधव्य. तर दुसरीकडे, हा लाडिक प्रणय प्रसंग.
बरीच मोठी विसंगती मला त्याठिकाणी पाहायला मिळाली होती. देवाचं नामस्मरण राहिलं बाजूला. आणि भलतच दिसलं माझ्या नजरेला. काय करता, काही गोष्टींना इलाज नसतो. शेवटी.. त्या दोघा प्रेमी युगलांना, मी माझ्या नजरेच्या आड केलं.
डोली किंवा घोडा नाही. पण चालत असताना, हि करमणूक सुद्धा मला नेटकं ताजंतवानं करून गेली. या सगळ्या, कडू गोड आठवणी जतन करत, सोबतच यमुना मातेच्या नावाचा जप करत, मी पुढे मार्गक्रमण करू लागलो.

क्रमशः