चारधाम यात्रा, ( प्रवास वर्णन ) भाग :- चोवीस.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
बद्रिनाथाच्या मंदिरातून, आमचा काही पाय निघत नव्हता. दुपारी तीन वाजता, मंदिराची कपाटं पुन्हा एकदा कोणत्यातरी धार्मिक विधीकरिता बंद करण्यात येणार होती. त्यामुळे, मंदिरातील आणि मंदिराच्या आवारातील सर्व भाविकांना त्या परिसरातून बाहेर काढण्यात आलं. जास्तीत जास्ती भाविकांना तीनच्या आता दर्शनाचा लाभ घेता यावा, याकरिता मंदिरातील व्यवस्थापकांची एकच धावपळ चालू होती. सगळी गर्दी पांगायला लागली होती. शेवटी आम्ही सुद्धा मंदिरातून काढता पाय घेतला. मंदिराच्या बाहेर असणाऱ्या दुकानातून आवश्यक आणि आवडीच्या वस्तू खरेदी करून आम्ही तेथून बाहेर पडलो.

रुद्राक्ष.. या वस्तू विषयी, आजवर माझ्या मनामध्ये भरपूर कुतूहल होतं. हि रुद्राक्षाची फळं, खरोखरीच असतील का..? या गोष्टीचं मला पूर्ण ज्ञान नव्हतं.
कारण, बर्याच लोकांच्या तोंडून मी असं ऐकून होतो. कि.. खरे रुद्राक्ष आपल्या पर्यंत येतच नाहीत. आपल्याला जे रुद्राक्ष दिले जातात, ते.. प्लास्टिकच्या सहाय्याने बनवलेले असतात. परंतु, बद्रीनाथ या ठिकाणी नेपाळहून आणि हिमालयाच्या अरण्यातून काही व्यापाऱ्यांनी रुद्राक्षाची ताजी फळं आणून त्याठिकाणी विक्रीसाठी ठेवली होती.
थोडासा आंबूस वास असणारी काळपट रंगाची रुद्राक्षाची फळं तिथे मला पाहायला मिळाली. पन्नास रुपयाला एक फळ.. म्हणजे, एक 'रुद्राक्ष' तिथे विक्रीसाठी उपलब्ध होता. ते व्यापारी, आपल्यासमोर हे फळ सोलून देत होते. त्या फळाच्या आतमध्ये, किती मुखी रुद्राक्ष दडला आहे..? ते, तुमच्या नशिबावर अवलंबून असतं. एक आवड म्हणून, मी तेथून काही रुद्राक्षाची फळं विकत घेतली, आणि तेथून पुढे निघालो.

हिंदू शास्त्राप्रमाणे, धार्मिक कार्यात अन्न दानाला फार मोठं महत्व दिलं गेलं आहे. त्याकरिता अशा धार्मिक ठिकाणी, अन्नदान फार मोठ्या प्रमाणात केलं जातं. चारधाम यात्रेत, यमुनोत्री आणि गंगोत्री हि दोन ठिकाणं सोडली. तर, केदार आणि बद्री येथे आम्हाला भंडार्याचा लाभ मिळाला.
बद्रीनाथ धामावर, फार मोठ्या प्रमाणात भंडाऱ्याच आयोजन केलं गेलं होतं. पंचपक्वान्नाचे जेवण, त्याठिकाणी सर्व भाविकांना आवडीने खाऊ घालत होते.
आणि काही भाविक.. त्या मोला महागाच्या अन्नाची नासाडी करत होते.
येवढ्या दुर्गम भागात, तुम्हाला पंचपक्वान्नाचे जेवण पैसे देऊन तरी मिळणार आहे का..? याची कोणालाच जान नसते. जेवण, आणि त्यासोबत छोट्या ग्लासमधील बिसलेरी पाणी सुद्धा त्या भंडाऱ्यात भाविकांना अगदी मोफत देण्यात येत होतं.
शिवाय, ज्या भाविकांना जेवण करायचं नाहीये. त्यांच्याकरिता.. चहा, कॉफी, बिस्कीट आणि काही नमकीन पदार्थ सुद्धा तिथे वाटण्यात येत होतं.
त्या श्रद्धाळू भाविकांची सेवा पाहून, मी फारच कृतकृत्य झालो. त्या अन्न्दात्यांना तोंडभरून आशीर्वाद दिले. आणि, तिथे जवळच असणाऱ्या भारतातील शेवटच्या 'माना' नावाच्या गावाला भेट द्यायला आम्ही गेलो. माना गाव, आणि तेथील बरीचशी माहिती मी पुन्हा कधीतरी विस्तृतपणे लिहीन.

वेळ कसा निघून जातो पाहा ना, दिवस बुडालेला कळत नव्हता. पाच वाजून गेले होते. आज, यात्रेचा सातवा दिवस होता. त्यामुळे, काही मित्रांचं म्हणणं झालं, कि आपली यात्रा किंवा त्याचे ठराविक तीन दिवस अजून बाकी आहेत. तर, आपले थोडे जादाचे पैसे खर्च होतील. पण आपण, इतक्या लांब आलोच आहोत. तर हेमकुंड साहिब आणि त्याच रोडवर असणाऱ्या फुलोंकी घाटी या ठिकाणांना भेटी देवून येऊयात. फुलोंकी घाटी म्हणजे,
आपल्या साताऱ्यात.. जे, कासचं पठार आहे ना. अगदी तशाच प्रकारची फुलांची घाटी त्याठिकाणी आहे. पण, ती फुलं उमलायचा ठराविक एक कालावधी असतो. आणि, ती फुलं उमलायची वेळ आत्ता तर नव्हतीच.
शेवटी आमचं..गुरुद्वाराला भेट देऊन येऊयात असं ठरलं.
पण, सखोल चौकशी केल्यावर समजलं, कि हेमकुंड साहिब येथे जाऊन येण्यासाठी. किमान दोन दिवस खर्ची पडतील. चारधाम पेक्षा खडतर चढाई त्याठिकाणी आहे. आणि सतत होत असणाऱ्या स्नो फॉलमुळे त्या यात्रेत अनंत अडचणी येत असतात.
मला तर.. चारधाम यात्रा झाल्यानंतर, कुठेही फिरायचं नव्हतं. कारण, येथील वातावरण फार लहरी आहे हो.
आम्ही, चारधाम यात्रा सुरु करण्याअगोदर बद्रीनाथ येथे जोरदार ढगफुटी झाली होती. त्यामुळे, माझं मुख्य उद्धिष्ट पूर्ण झाल्यामुळे, मला लवकरात लवकर या भागातून बाहेर पडावंसं वाटत होतं. विनाकारण, विषाची परीक्षा कशाला घ्या नाही का.
पवार सुद्धा.. हेमकुंडाला चला म्हणून आमच्या मागे लागला होता. कारण, त्याला त्याचे अतिरिक्त पैसे मिळणार होते. पण शेवटी, मी त्याला विचारलं तू पहिला तिथे जाऊन आला आहेस का..? तर, तो नाही म्हणाला. मग मी म्हणालो, तूच कधी तिकडे कधी गेला नाहीयेस. मग आम्हाला तरी कशाला नेतोस..! जाऊदेत, आल्या पावली माघारी चल बाबा. शेवटी.. नाही हो करता, आम्ही पुन्हा आल्या रस्त्याने माघारी निघालो. पुन्हा एकदा मागे वळून बद्री विशाल कि जय म्हणून आम्ही परमेश्वराच्या आणि त्या देवभूमिच्या पाया पडलो. आणि परतीच्या प्रवासाला सुरवात केली.

संध्याकाळचे सहा वाजले होते, जोशी मठाच्या आसपास आम्ही पोहोचलो होतो. शक्य तितकं अंतर कापून या भागातून बाहेर पडायचं मी ठरवलं होतं. त्यामुळे, जोशीमठ येथे मुक्काम न करता. काल रात्री आम्ही ज्या ठिकाणी थांबलो होतो, त्या चमोली गावात मुक्काम करायचं निश्चित झालं. जोशी मठाचा परिसर सोडला, तसा मुसळधार पाऊस सुरु झाला. हा पाऊस काही आमचा पिच्छा सोडत नव्हता. चमोली अजून पन्नास किमी दूर होतं. अजून बऱ्यापैकी स्वच्छ दिसत होतं, त्यामुळे आम्ही प्रवास सुरु ठेवला होता. पुन्हा कालच्या ठिकाणी थांबण्यासाठी त्या धर्मशाळेत तसं कळवायला हवं होतं. पण चुकून आम्ही त्या हॉटेल मधील विझिटिंग कार्ड घ्यायला विसरलो होतो.
बरीच फोनाफोनी केल्यावर, पवारचा एक मित्र तिथेच मुक्कामी आहे असं आम्हाला समजलं. त्याला विचारलं, तर तो म्हणाला.
आज.. हि सगळी धर्मशाळा फुल झाली आहे. तुम्ही मागेच कुठेतरी थांबण्याची व्यवस्था करा.
शेवटी एकदाचं.. आम्ही चमोली गावात येऊन पोहोचलो. बराच वेळ लॉजची शोधाशोध केली, पण सगळीकडून नकार ऐकू येत होता. शेवटी, एका ठिकाणी आम्हाला लॉज मिळाला, पण त्या मालकाने अडवणूक करून आमच्याकडून एका रूमचे दीड हजार रुपये घेतले. अडला नारायण, आता काय करता.
यात्रा सुखरूप झाली होती, त्यामुळे आम्ही पैश्याचा विषय मनावर घेतला नाही. आणि पटकन आम्ही त्या रूम ताब्यामध्ये घेतल्या.

आमचं सगळं सामान रूम मध्ये टाकलं, थोडे फ्रेश झालो. आणि त्या लॉज मालकाच्या हॉटेलमध्ये जेवायला आलो. पलीकडच्या टेबलवर एक ड्रायव्हर जेवायला बसला होता. डोक्यात अक्काबाई टाकूनच तो बसला होता. आणि, तो एकटाच काहीतरी बडबडत होता. तो काय म्हणतोय.. ते मी, जरा कान देवून ऐकलं. तर,
तो भयाण काही तरी बोलत होता. म्हणत होता,

" केदारनाथ परिसरात आणि टेहेरी भागामध्ये फार मोठ्या प्रमाणात ढगफुटी झाली आहे. पुढील सगळे रस्ते बंद झाले आहेत..! "
आणि.. ढगफुटी मध्ये, आकाशातून पावशेरभर वजनाच्या गारांचा सुद्धा वर्षाव झाला आहे. आणि त्यामुळे, एका गावातील शंभर बकर्या आणि सहा गुराखी मृत्युमुखी पडले आहेत.

मला.. त्या बेवड्याच्या बोलण्याचं काही खरं वाटत नव्हतं. म्हणून, आम्ही टीव्हीवर येणाऱ्या बातम्या लाऊन पहिल्या,
बातमी.. शंभर टक्के खरी होती. आता मात्र, बाकी मित्रांना मी येथून लवकर बाहेर का पडायचं म्हणतोय, त्याचा अंदाज आला.
एवढी भयानक बातमी ऐकून, माझे सगळे मित्र सैरभैर झाले होते. खुद्द, हॉटेल मालक सुद्धा चिंतातूर झाला होता.
म्हणाला, यात्रा सुरु झाल्यापासून ढगफुटीची हि पाचवी वेळ आहे. अजून कितीवेळा ढगफुटी होणार आहे. ते परमेश्वरालाच माहिती.
त्याच्या अशा बोलण्याने, आम्ही सुद्धा थोडे दचकून गेलो. संपूर्ण रात्र कटायची होती. पाऊस काही थांबायचं नाव घेत नव्हता.
शेवटी, कसेबसे दोन-दोन घास आम्ही पोटात ढकलले. आणि गपगुमान, आपापल्या रूम मध्ये झोपी जाण्याचा प्रयत्न केला.

क्रमशः