पंडित पॉटर

नल्ली निहारी ( न्याहारी )
******************************
निहारी.. आपल्या शुद्ध मराठी भाषेत, न्याहारी.

प्रामुख्याने.. भारत, पाकिस्तान आणि बांगलादेशमध्ये बनवला जाणारा हा मांसाहारी पदार्थ आहे. निहारी किंवा न्याहारी या शब्दाची खरी उत्पत्ती, अरबी शब्द " नहार " यापासून झाली आहे. ज्याचा अर्थ, सकाळ किंवा दिवस या शब्दाशी जोडला जातो. जे कि.. सूर्योदय झाल्यावर, आपण सकाळचा नाश्ता करत असतो. त्यालाच, आपण न्याहारी असं म्हणतो. पूर्वी, न्याहारी करून कष्टकरी लोकं शेतात राबण्यासाठी जात असत. पूर्वीची न्याहारी, हि अगदी भरपेट असायची. म्हणजे, एकप्रकारे ते त्यांचं अगदी सकाळचं जेवणच असायचं. तर.. या पदार्थाला, निहारी किंवा न्याहारी हे नाव देण्यामागचं प्रमुख कारण सुद्धा हेच आहे. कि.. हे पकवान, अगदी सकाळी. न्याहारीला खाल्लं जात असतं.

ऐतिहासिक माहितीनुसार.. निहारी या पदार्थाचा उगम, मुघलसाम्राज्याच्या अस्ताच्या वेळी अठराव्या शताब्दीत जुन्या दिल्ली मधील जामा मस्जिद आणि दरियागंज या भागात झाला. अशी भारतीय दस्तावेजात माहिती आढळते.
लखनौचे नवाब, सकाळी लवकर उठून या न्याहारीचा आस्वाद घेत असत. आणि त्यानंतर, भरपूर आराम करून दुपारची नमाज आदा करण्यासाठी ते जात असत. त्यानंतर, राजाच्या या खवैय्या सवयीची माहिती लखनौच्या शाही खानसाम्या मार्फत प्रसिद्ध होऊन, इतर मुस्लीम नवाबांच्या मुदपाकखान्यात आणि आम जनतेत ती पसरली. आणि कालांतराने, हा पदार्थ आम जनतेत सुद्धा बनवला जाऊ लागला.
आणि.. तेंव्हापासून सकाळच्या नाश्त्याच्या रुपात, हा पदार्थ खाण्याची सुरवात झाली. आणि बघता बघता, जनमानसात हा पदार्थ भलताच लोकप्रिय झाला.

बांगलादेश सारख्या भागात, मुख्यता.. ढाका आणि चीटगाव या भागात हा पदार्थ फार पूर्वीपासून लोकप्रिय आहे. काही आचारी लोकं, संपूर्ण रात्र हा पदार्थ बनवण्यात घालवायचे. आणि सकाळी सूर्योदय झाल्यावर, नाश्ता म्हणून या पदार्थाचं सेवन करायचे. पाकिस्तान प्रांतात, या पदार्थाला राष्ट्रीय पदार्थ म्हणून घोषित करण्यात आलं आहे. आजही दिल्लीतील करीम सारख्या हॉटेलमध्ये. रात्रभर बनवलेली नल्ली निहारी, सकाळी नाश्ता म्हणून दर्दी खवय्यांना अगदी प्रेमाने परोसली जाते.
आणखीन एका माहितीच्या आधारे.. निहारी या पक्वानाला, पूर्वीच्या काळात औषध म्हणून सुद्धा खायला दिलं जायचं. सर्दी, खोकला आणि ताप. या आजारात, रुग्णाला हा पदार्थ खायला दिला जायचा.

निहारी हा मुख्यतः, दिल्लीमधील लोकांचा प्रमुख आहार होता. परंतु, भारताची फाळणी झाल्यावर पाकिस्तान एक स्वतंत्र देश म्हणून घोषित करण्यात आला. आणि त्यानंतर, हा पदार्थ बनवणारे मोठमोठे खानसामे, आश्रय शोधत.. भारत, पाकिस्तान आणि बांगलादेश येथे स्थलांतरीत झाले. ते आचारी लोकं ज्या ज्या ठिकाणी विस्थापित झाले. त्या त्या ठिकाणी, त्यांनी या पदार्थाची ओळख संपूर्ण जगाला करून दिली.

चला तर मग, आज या नवीन पदार्थाची आपण ओळख करून घेऊयात.
मांसाहारी पदार्थात नल्ली निहारी या पक्वानाला एका खास व्यंजनाचा दर्जा दिला गेला आहे. या डिशमध्ये खासकरून, बकऱ्याच्या पुढील पायाच्या नळ्या आणि मांसल भागाचा वापर केला जातो. हि डिश इतकी स्वादिष्ट बनते, कि तोंडात घातल्याबरोबर हे मटन चक्क विरघळू लागतं.

साहित्य :- अर्धा किलो नल्ली मटन, आणि पावशेर मांडीचं मटन. आलं लसून पेस्ट, एक उभा चिरलेला कांदा, बारीक चिरलेली कोथंबीर, एक वाटी तूप आणि तेल, तीस ग्राम गव्हाचं पीठ, एक पाकीट तयार ( रेडीमेड ) निहारी मसाला. लकी, लझीझ, कोहिनूर या कंपन्यांनी तयार केलेले निहारी मसाले फारच स्वादिष्ट आणि स्वस्त सुद्धा आहेत. नाहीतर, यासाठी मसाला तयार करायची फार मोठी वेळखाऊ रेसिपी आहे.

कृती :- गेसवर.. कुकरमध्ये वाटीभर तेल आणि तुपाचं मिश्रण घालावं. त्यात उभा चिरलेला कांदा आणि आले लसून पेस्ट भाजून घ्यावी. त्यानंतर, त्यात वरील नळीच आणि मांसल मटन घालावं. सर्व जिन्नस एकत्र ढवळून घ्यावे. एक वाफ आल्यावर, त्यात तयार सुक्खा निहारी मसाला घालावा, आणि ग्लासभर पाणी घालावं. आणि, हे मिश्रण दहा मिनिटे ढवळून घेत शिजू द्यावं.
दहा मिनिटांनी, या मिश्रणावर मसालेदार तेलाचा तवंग सुटेल. तो तवंग एका वाटीमध्ये काढून घ्यावा. आणि त्या मटणात तांब्याभर पाणी घालून अर्धा तास मंद आचेवर हे मिश्रण शिजवून घ्यावं. या मिश्रणात कोणताही गाढा मसाला नसल्याने. हे मिश्रण अगदी पातळसर होतं. त्यामुळे, या भाजीला घट्टपणा येण्यासाठी. एका वाटीत तीस ग्राम गव्हाचं किंवा डाळीचं पिट घ्यावं. आणि त्या पिठाला पाण्यात पातळसर कालवून घ्यावं. आणि उकळी आलेल्या मटणाच्या भाजीत, या पिठाचं पातळ पाणी घालावं. ( हे पीठ भाजीतील सगळं तेल पिऊन टाकतं. त्यामुळे तर्री वेगळी काढून घ्यावी लागते. ) सर्व मिश्रण एकवेळ चांगलं ढवळून घ्यावं. साधारण पंधरा मिनिटे. हे मिश्रण उकळत ठेवावं. आणि अंगच्या वाफेवर पंधरा मिनिटे वाफवत ठेवून द्यावं. खुमासदार नल्ली निहारी तयार आहे. मटणाच्या नळीमधील मगज खूपच स्वादिष्ट आणि चवदार असतो.

हे पकवान, गरमागरम चपाती बरोबर डिशमध्ये सर्व करताना..
नल्ली निहारी डिशमध्ये वाढून झाल्यावर. त्यात, बाजूला काढून घेतलेली तेला तुपाची तर्री वरून घालावी. आणि चिरलेल्या कोथंबीरीने हि डिश सजवून घ्यावी. त्यामुळे, हा पदार्थ दिसतो सुद्धा खूप सुंदर, आणि चवीला सुद्धा खूप स्वादिष्ट लागतो.

( टीप :- ही डिश स्वस्त आणि मस्त आहे. घरात बनवून पाहायला हरकत नाही. कारण, सर्वच मित्रांना मी जेवणाचं आमंत्रण देऊ शकत नाही.