कीर्तन.. या विषयाची जवळपास सर्वांनाच माहिती असावी..

गेल्या सोमवारी, श्री संत शिरोमणी व संत परिवाराचे परीक्षक " श्री संत गोरा कुंभार " यांची ७०० वी पुण्यतिथी होती. त्यानिमित्ताने, पुण्यातील एका विठ्ठल मंदिरात एक धार्मिक कार्यक्रम आम्ही आयोजित केला होता. त्याच बरोबर त्याचदिवशी सायंकाळी आठ वाजता डोंबिवली स्थित एक महिला कीर्तनकार ह.भ.प. म्हात्रे ताई यांच्या कीर्तनाचा सुश्राव्य कार्यक्रम सुद्धा ठेवला होता. माझ्या अपेक्षेपेक्षा सुद्धा जास्ती लोकं तिथे कीर्तन ऐकण्यासाठी जमा झाले होते.

म्हात्रे ताई, खरोखर लाजवाब कीर्तनकार होत्या. ठरल्याप्रमाणे त्यांनी सुद्धा त्यांच्या क्षेत्रातील नामवंत कीर्तनकारांना एकदा हाताखालून घेतलं. त्यात दोन दिग्गज कीर्तनकार लोकांची नावं होती. एक होते बाबा महाराज सातारकर आणि दुसरे होते, निवृत्ती महाराज इंदुरीकर. या दोघांनी.. कीर्तन या विषयीचा अगदी बाजार करून ठेवला आहे. असं त्या ताईचं म्हणनं होतं. आणि त्यात बऱ्यापैकी तथ्य सुधा आहे. एक लाख रुपयाच्या खाली हि लोकं कीर्तन करत नाही. उंची गाड्यात फिरतात, उंची बंगल्यात राहतात. तिथे ते काय करत असतील ते पाहायला कोणी गेलं नाही. पण जगाला शहाणपण शिकवायला हि मंडळी अगदी अव्वलस्थानी असतात. ज्ञानेश्वरी आणि गाथा फक्त पन्नास रुपयात विकत मिळतात. पण त्यावर गाढा अभ्यास करून लोकं लाखो रुपये कमवतात. हि वस्तुस्थिती आहे. शेवटी काय आहे, हा ज्याच्या अकलेच्या वापराचा भाग आहे.

असो..शेवटी काय आहे, ज्या ठिकाणी पैशाचा विषय आला. त्याठिकाणी धंदा हा आपोआप येतोच. या ह.भ.प.ताई सुद्धा आमच्याकडे काही मोफत प्रवचन द्यायला आल्या नव्हत्या. पण त्यांची बिदागी त्यामानाने बरीच कमी होती. आजवर, मांडवात बसून कीर्तन ऐकण्याची माझी हि पहिलीच वेळ होती. कीर्तन म्हंटल कि त्यात धार्मिक विषयापासून राजकारण, विनोद ते समाजकारण सगळं काही ओघाने येतंच. तर त्या कीर्तनात, " झाकली मुठ सव्वा लाखाची " या विषयची मला मस्त उकल मिळाली..

तर, ती बोधकथा अशी होती.

एकदा राजाच्या घरी, धार्मिक कार्य करण्यासाठी एक भटजी जातात. धार्मिक कार्य पार पडल्यावर दक्षिणा म्हणून राजा त्यांना काही रुपये देऊ करतात. ती दक्षिणा, आपल्या मुठीत घेऊन तो ब्राम्हण राजदरबारातून बाहेर पडतो.

गावातील सर्व लोकांना माहित असतं, कि राजाच्या घरी आज काहीतरी पूजा अर्चना आहे. आणि, ते भटजी जसे मुख्य गावात येतात. तशी त्यांच्यापाशी लोकांची एकच झुंबड उडते. आणि एक कुतूहल म्हणून सगळी लोकं त्यांना विचारणा करतात.

राजाने, दक्षिणा म्हणून तुम्हाला काय दिलं आहे..?

भटजी महाचतुर असतात, ते म्हणतात.. मी तुम्हाला ते असं सांगणार नाही. तुम्हीच ते ओळखा. आणि या ओळखा ओळखीच्या खेळाचं कधी एकदा पैजेत रुपांतर होतं.

हे कोणालाच समजत नाही.

एक व्यक्ती म्हणतो.. तुमच्या मुठीत झाकलेली जी काही वस्तू असेल. ती मी दहा हजार रुपयात विकत घ्यायला तयार आहे. तर दुसरा व्यक्ती, लगेच वीस हजाराची बोली लावतो. तिसरा, चौथा, पाचवा, सहावा..असं करता करता ती बोली वाढतच जाते.

आणि बघता बघता हि बोली अगदी एक लाखावर येऊन पोहोचते. आता बाकी सर्व लोकांची उत्सुकता शिगेला पोहोचते. कि त्या झाकल्या मुठीत नेमकं काय असेल..?

बाहेर चालू असलेला प्रकार पाहून, खुद्द प्रधानजी सुद्धा त्या गर्दीत सामील होतात. आणि घडला प्रकार पाहून अचंबित होतात. आणि हि हकीकत महाराजांना कळवतात. शेवटी महाराज सुद्धा चिंताग्रस्त होतात. आणि त्याठिकाणी येऊन, ब्राम्हणाला स्वतःच दिलेल्या दक्षिणेची सव्वा लाखाची बोली लावतात. आणि, त्या ब्राम्हणाच्या हातातील ती दक्षिणा गुपचूप आपल्या मुठीत घेऊन निघून जातात.

शेवटी लोकांना सुद्धा वाटतं. कि राजाने ब्राम्हणाला चुकून नक्कीच काहीतरी मौल्यवान भेट वस्तू दिली असणार आहे. त्यामुळेच तर धावत पळत येऊन त्यांनी हि बोली लावली असावी.

तर विषय असा असतो.. राजाने भटजीला फक्त " सव्वा रुपया " दक्षिणा दिलेली असते. झाकली मुठ उघडली, तर राजाच्या नावाने लोकांनी छी थू केली असती. आपला राजा येवढा कंजूस कसा..?

त्यामुळे रयतेसामोर आपली आब जाऊ नये. म्हणून राजाला हि बोली लावणं भाग पडलेलं असतं. शेवटी काय आहे, नदीचं मूळ आणि साधुचं कुळ कधी शोधू नये.

या उक्तीप्रमाणेच, झाकली मुठ कधी उघडून पाहू नये. आणि कोणाला दाखवू हि नये.

कारण.. झाकली मुठ हि, नेहमी " सव्वा लाखाचीच " असते..!